Από πότε η ευγένεια, ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια έχουν γίνει μειονεκτήματα;
Ένα από τα μεγαλύτερα, κατά τη γνώμη μου, αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι ο Ηλίθιος του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Ο Ηλίθιος ουσιαστικά είναι μια διαμάχη ανάμεσα στην (ψευδο)ευφυΐα και την καλοσύνη, την πνευματική αλαζονεία και τη στωικότητα. Η υπόθεση του έργου μιλάει για τον εικοσιεξάχρονο πρίγκιπα Μύσκιν όπου ύστερα από μακροχρόνια θεραπεία στην Ελβετία, επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη, όπου μαθαίνει ότι κληρονομεί μια μεγάλη περιουσία. Έτσι βρίσκεται ανέλπιστα στο επίκεντρο της άγνωστης για αυτόν ζωής της μεγαλούπολης. Οι άντρες που τον περιβάλλουν, μην μπορώντας να εξηγήσουν διαφορετικά την άδολη και αγνή φύση του, τον χαρακτηρίζουν «ηλίθιο» και τον εκμεταλλεύονται. Στον χαρακτήρα του πρίγκηπα Μύσκιν, ο Ντοστογιέφσκι θέλησε να απεικονίσει έναν καλό και όμορφο άνθρωπο αλλά και τις συνέπειες της τοποθέτησης ενός τέτοιου μοναδικού ανθρώπου σε μια κοινωνία βυθισμένη στην φιλαργυρία, την αλαζονεία και τη φιληδονία.Ο Μύσκιν είναι τόσο αγνός και ευγενής στην καρδιά που ο περίγυρος τον αντιμετωπίζει με καχυποψία και τον θεωρεί αφελή και ηλίθιο. Ο Ηλίθιος Μύσκιν ωστόσο αποτελεί αυτό που ονομάζουμε μια “αληθινά όμορφη ψυχή” και συμβολίζει την άδικη πάλη της αθωότητας και της καλοσύνης σε έναν βαθιά διεφθαρμένο κόσμο. Ο Μύσκιν είναι ένας ήρωας, που όπως κάθε ήρωας κατακτά τον τίτλο αυτό μέσα από άθλους και κακουχίες, η έννοια ήρωας είναι μια ψυχολογική κατάσταση, μια στάση απέναντι στην ανθρώπινη βία και εκφυλισμό. Το πιο συγκλονιστικό στοιχείο του Ηλίθιου είναι πως ο χαρακτήρας του δεν αλλοιώνεται παρά την επαφή της μικρής φωτεινής του ψυχής με το ερεβώδες σκοτάδι του κόσμου που ζει. Αυτό είναι και το ηθικό δίδαγμα του Ηλίθιου.
Η αλήθεια είναι το κατάρτι πάνω στο οποίο δένει τον εαυτό του για να γλιτώσει από τις σειρήνες που ταλανίζουν την ψυχή του. Η δέσμευσή του προς την αλήθεια και την καλοσύνη θα δοκιμαστούν σε σημείο συντριβής. Όμως δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το ταξίδι του προς την προσωπική του Ιθάκη. Η αλήθεια του Μύσκιν θα αμφισβητηθεί, ο ίδιος θα δεχθεί τις συνέπειες της πίστης του με επίθεση στον ίδιο τον πυρήνα της ύπαρξής του. Θα διαπιστώσει πως η επιμονή του για καλοσύνη και ευγένεια θα δοκιμαστούν μέσα του μιας και ο κόσμος είναι αμετακίνητος, δεν θα αλλάξει από αυτό που είναι. Η τρόπος που αγαπά και που προσφέρει αγγίζουν ένα χριστιανικό ιδεώδες που όμως απλά τον απομακρύνει ακόμα περισσότερο από τον υπόλοιπο κόσμο. Τον μετατρέπει σε ναυαγό σε ένα ιδιωτικό (idiot – ηλίθιος) κόσμο μοναξιάς. Θα αμφισβητηθεί ακόμα και ο ανδρισμός του, που σε μια ξεχαρβαλωμένη κοινωνία έχει ταυτιστεί με το θράσος και την αρπαγή.
Ο Ηλίθιος θέτει συγκλονιστικά υπαρξιακά ερωτήματα. Οι αγνές πεποιθήσεις και προθέσεις μπορούν να προκαλέσουν ουσιώδεις αλλαγές στον κόσμο; Η ίδια η αλήθεια είναι άραγε ικανά ισχυρή ώστε να ανατρέψει το ψέμα; Υπάρχει πραγματική αξία στην αγάπη, την καλοσύνη και την συμπόνια όταν όλος ο κόσμος κυριαρχείται από την αδιαφορία και τη βία;
Ο Ηλίθιος Μύσκιν, η Αντιγόνη του Σοφοκλή, Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Ιησούς, ο Ανδρέας Γιακουμάκης (ο πατέρας του Βαγγέλη Γιακουμάκη) και τόσοι άλλοι “ηλίθιοι ήρωες” προσφέρουν το υπέρτατο μάθημα στην ανθρωπότητα. Ακόμα και αν υποστεί κανείς την απόλυτη ασχήμια και αγριότητα των ανθρώπων, δεν πρέπει ποτέ να χάσει τον εαυτό του και την ικανότητα να αγαπά με απλότητα καλοσύνη και αλήθεια. Αυτό που διδάσκει η στάση όλων των Ηλιθίων είναι πως πρακτικά είναι αδύνατον να διασώσεις έναν διεφθαρμένο κόσμο ή να επιλύσεις το πρόβλημα της ανθρώπινης κακίας, αλλά είναι εφικτό να την αντέξεις χωρίς να αφομοιωθείς.
Ο Ντοστογιέφσκι στο έργο του πιστεύει πως τελικά ο κόσμος θα φωτίσει από ανθρώπους όπως ο Μύσκιν, αλλά όπως με τον Ιησού, θα το κάνει αφού τους καταστρέψει.
“Από πότε η ευγένεια, ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια έχουν γίνει μειονεκτήματα; Σας στεναχωρώ, εγώ αυτά έχω μάθει, να λέω αλήθειες, αυτά που αισθάνομαι. Οι αξίες που γνωρίζω εγώ μπορεί να είναι λάθος για τον σημερινό κόσμο. Λέξεις όπως τίμιος και ηθικός, μπορεί σήμερα να έχουν ακόμα και αρνητική ερμηνεία. Η ευγένεια, ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια έχουν γίνει μειονεκτήματα στον άνθρωπο, αυτό έχω αισθανθεί. Είμαι εγώ λάθος ή είναι οι άλλοι σωστοί; Αναρωτιέμαι”
Λόγια του “ηλίθιου” Ανδρέα Γιακουμάκη πατέρα του Βαγγέλη Γιακουμάκη που θα ήταν σήμερα 26 ετών.
Από το τοίχο του @manolis.lilitsis